Gazetari Stuart Kenny, i ka kushtuar një artikull një udhëtimi që ai ka bërë në Bjeshkët e Nemuna. Gazetari, artikullin e ka publikuar në  “The Guardian”.

Një shëtitje përgjatë pjesës së Kosovës të Via Dinarica ofron peizazhe madhështore ballkanike, histori magjike dhe kujtime tronditëse të historisë së kohëve të fundit të kësaj zone

Ka bunkerë guri të mbuluar me mjegull në shpatin e kodrës në të djathtën time, pak larg vijës së kreshtës që shënon kufirin Shqipëri-Kosovë. Në të majtën time, pamja nuk është vetëm e qartë, por çuditërisht e bukur.

Gjatë luftës së Kosovës, në Gacaferi, kishte një kazermë jugosllave – konflikti brutal midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (e njohur në vend si UÇK) dhe Jugosllavisë së Slobodan Millosheviqit, i cili përfundoi me një fushatë bombardimi ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë në vitin 1999. Luftëtarët e UÇK-së nisnin sulme të papritura mbi kreshtën kufitare këtu, dhe armët futeshin kontrabandë në Kosovë për t’u përdorur nga luftëtarët çlirimtarë.
Kazermat kanë ikur prej kohësh. Sot, një grusht vendasish në Gacaferi valëvisin flamuj të kuq shqiptarë jashtë shtëpive të tyre, së bashku me ato blu të Kosovës. Ata kujdesen për delet e tyre dhe i mirëpresin ngrohtësisht shëtitësit, të cilët shkëmbejnë histori udhëtimesh ndërsa shijojnë burek dhe djathë Rugova në shtëpinë piktoreske të mysafirëve.

“Do të doja që gurët këtu të flisnin”, thotë Uta Ibrahimi, guida ime malore. Uta është themeluesja e Butterfly Outdoor Adventure dhe ishte një pjesë integrale e projektit Via Dinarica Kosovo. Ajo gjithashtu është personi i parë nga Kosova që është ngjitur në malin Everest, duke e bërë këtë në vitin 2017. Dhe më 10 maj 2025, kur qëndroi në majën 8,586 metra të Kanchenjunga në Himalaje, Ibrahimi u bë gruaja e parë nga Ballkani që është ngjitur në të 14 malet 8,000 metra të botës. Uta u kthye në një pritje heroike në aeroportin e Prishtinës. “E bëra për veten time, por edhe për vendin tim”, thotë Uta. “Jo vetëm për pamjet e Himalajeve”.

Duke zbritur në një livadh, u përfshimë nga shkurret e boronicave; çizmet tona preknin luleshtrydhet dhe karotat e egra. Kisha mbërritur në kryeqytetin e Prishtinës disa ditë më parë. Kalova pranë statujave të Bill Clinton dhe Bob Dole; pranë katedraleve të reja dhe xhamive shekullore. Arkitektura brutaliste brilante dhe e çuditshme tërheq vëmendjen këtu – më së shumti Biblioteka Kombëtare e Kosovës, e formuar nga një grumbull blloqesh betoni të ekspozuara, të rrethuara me metal dhe të kurorëzuara me kupola.

Via Dinarica lidh komunat e Pejës, Deçanit dhe Junikut në Kosovën perëndimore. Për të filluar aventurën tonë – duke ecur një shteg prej 64 kilometrash në Via Dinarica – ne udhëtuam me makinë drejt qytetit të Pejës, pas të cilit ngrihen malet e mallkuara si mure fortesash.

Ne filluam në fazën e tretë, me pamje alpine me diell dhe shpate të gjelbra që ngriheshin në maja të spikatura. Shenjat e kuqe dhe të bardha na udhëhoqën nëpër shtigje të ngushta drejt majës Hajla 2,403 metra, në kufirin midis Kosovës dhe Malit të Zi. Nga njëra anë, kreshta zbret ndjeshëm deri në pishat ballkanike të Kosovës dhe përmes luginave të gjelbra deri në malet e Shqipërisë. Nga ana tjetër, ka një rënie pothuajse vertikale deri në Mal të Zi, përmes shkëmbit të thyer dhe të ekspozuar gëlqeror.

Hëngra burek spinaqi për drekë në majën e Hajlës, i ulur pranë luleve të dendura edelweiss në formë ylli, ndërsa kokrra alpine rrotullohej sipër. Ne fjetëm në ERA Lodge, një kasolle malore prej druri të ngrohtë e të drejtuar nga Fatos Lajçi, një ambientalist i apasionuar. «Çdo gjë që është në Evropë, e kemi këtu», tha ai; arinj të murrmë, derra të egër, ujqër dhe madje edhe rrëqebullin e Ballkanit, i cili është në rrezik serioz zhdukjeje, por herë pas here është endur pranë kamerave-kurtheve të Lajçit.

Ndërsa u nisëm mëngjesin tjetër, një bari këndoi këngë dashurie dhe heronjsh të humbur për kopenë e tij, dhe ne u ribashkuam me Via Dinarica në një pjesë të ndërtuar rishtas të shtegut. Duke zbritur në një livadh, u përfshimë nga shkurret e boronicave; çizmet tona preknin luleshtrydhet dhe karotat e egra.

Vetëm disa ditë më vonë, kur arritëm në Kullën e Pritjes Kulla në Milishevc, një ndërtesë e stiluar si një kullë e vjetër guri, takuam një tjetër shëtitës. Këtu, hëngrëm me ngopje qofte, të shoqëruara me raki, “për tretje”.

Kufiri me Malin e Zi shpejt u bë kufiri me Shqipërinë. Ecëm pranë memorialeve për ushtarët e rënë të UÇK-së. Shiu i rrëmbyeshëm dhe mjegulla e mjegullonin pamjen, por monolitet gëlqerore depërtonin dhe lulet e egra sfidonin retë me spërkatje ngjyrash. Kur mbërritëm në Gacaferi, dielli po shkëlqente mbi traktorët dhe dhitë e këtij fshati të largët.

Në mbrëmje kisha kohë që ta përkëdhelja Utën për histori. Ajo është plot me rrëfenja; për kramponët e marrë si dhurata të Shën Valentinit; të shtyllave të rrëzuara në mënyrë të rrezikshme në 8,000 metra; të të dashurve të humbur në faqet e maleve, ose në luftë; të ditëve emocionale në majë dhe netëve ekstatike duke kërcyer në festivale.

Ibrahimi ishte 15 vjeç kur shpërtheu lufta, por ajo flet me një pozitivitet ngjitës. “Na u desh të qëndronim brenda për tre muaj bombardimesh, dhe nuk e dije kurrë nëse ishte dita e fundit e jetës tënde,” thotë ajo. “Na u desh të kapërcenim mure për t’i shpëtuar policisë. E gjithë ajo ide, e pritjes për atë moment që ata do të vinin – dhe kush e di se çfarë do të të bëjnë – na bëri vetëm më të fortë dhe më të gatshëm për të jetuar. Pastaj, kur je i lirë, nuk sheh asnjë kufizim.”

Nga Gacaferi, ne i drejtohemi Gjeravicës 2,656 metra të lartë. Është një majë e madhe e rrethuar nga liqene malore në formë zemre dhe copa me dëborë. Kjo anë e Maleve të Mallkuara është më dramatike se kufiri me Malin e Zi, me jeshilen e butë të zëvendësuar nga gri të fortë. Mbi shenjën 2,400 metra, ne ecim mbi pllaka gëlqerore të ndritshme me liken. Në majë, një flamur i Kosovës valëvitet mbi një pikë trigonometrike që mban shqiponjën dykrenare të Shqipërisë. Ka një shenjë metalike me kokën e UÇK-së dhe një pamje mbi fushën e Kosovës. Zbritja jonë është jashtëzakonisht e bukur, duke ecur përgjatë liqenit të izoluar të Gjeravicës, përmes fushave me shkurre boronicash, mbi kullota të mbushura me lule të verdha.

Ky vend ka një bukuri të butë; në aromën e mentes që ndjen në livadhe, në zhurmën e fishkëllimave në kodra, në shkëlqimin e luleve të edelweiss në kreshtat e larta dhe në ngrohtësinë e bujtinave, ku bureku është i bollshëm dhe kafeja e fortë.

«Njerëzit duan një vend të qetë, super të egër, pa rrugë», thotë Uta. «Është këtu për t’u eksploruar».